Τι Είναι Όμως Ο Χορός Για Τον Οποίο Γίνεται Τόσος Λόγος Και Ποια Η Σημασία Του Στη Ζωή Του Ανθρώπου;
Ο χορός αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα εκφραστικά μέσα και χρονολογικά έπεται του τραγουδιού.
Σύμφωνα με τον Maurice Bejarts ο χορός είναι μια από τις σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες όπου ο άνθρωπος δίνεται ολοκληρωτικά: σώμα, καρδιά και πνεύμα. Ως τέτοια δραστηριότητα λοιπόν, εμφανίζεται πολύ νωρίς στις ανθρώπινες κοινωνίες ως μέσο εξωτερίκευσης συναισθημάτων και ως λατρευτική τελετουργία. Η τάση για χορό φαίνεται πως είναι ένστικτη αν αναλογιστούμε ότι μπορεί να εντοπιστεί ακόμα και σε πολλά άλλα είδη του ζωικού βασιλείου.
Πολλά πουλιά, ή ζώα για παράδειγμα, εκτελούν διάφορες ρυθμικές κινήσεις μέσα από τις οποίες εξωτερικεύουν τις ανάγκες τους. «Όλη η γη θα χορέψει», όπως έλεγε και ο Ευριπίδης. Μια τόσο βαθιά ριζωμένη ενστικτώδης αντίδραση, λοιπόν, είναι φυσικό να εξελίχτηκε υπό την επήρεια των διάφορων πολιτισμικών παραγόντων σε ένα πολύ εκλεπτυσμένο φαινόμενο με διαφορετικές εκφάνσεις από λαό σε λαό και από εποχή σε εποχή.
Όσον αφορά την Ελλάδα, οι ρίζες του χορού εντοπίζονται περί το 1000 π.Χ. Κατά τους αρχαίους χρόνους, χορός λεγόταν ο χώρος όπου χόρευαν και τραγουδούσαν οι αρχαίοι, τον ονόμαζαν δε, όρχηση ή χορεία. Στην αρχαιότητα, χορός ονομαζόταν και το άσμα των ορχουμένων (το τραγούδι) και η ίδια η ομάδα των ορχουμένων (οι χορευτές).
Οι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός ήταν δώρο των θεών προς τον άνθρωπο για να μπορεί να ξεχνιέται, μέσω αυτού, από τους κόπους και τις θλίψεις της ζωής. Περιγραφές χορού συναντάμε σε αρχαιότατα κείμενα και ήδη στον Όμηρο, τον βρίσκουμε σε πλήρη άνθηση, με αποκορύφωμα ασφαλώς της τελειοποίησής του την κλασσική εποχή. Εξ άλλου η μυθολογία διέθετε «ειδική» έφορο του χορού την μούσα Τερψιχόρη.
Ο Πλάτωνας, στους «Νόμους» αναφέρει ότι ο χορός πηγάζει από τη φυσική επιθυμία όλων των νεαρών πλασμάτων, να κινήσουν το σώμα τους, για να εκφράσουν την ιδιαίτερη χαρά τους, δίνοντας μάλιστα και ένα συσχετισμό των εννοιών χορός και χαρά. Γενικά η ανθρώπινη ψυχή, ανακουφίζονταν από τα πάθη της με τις λεπτές εξειδικευμένες κινήσεις των διάφορων χορών. Γι’ αυτό επινόησαν χορούς θρησκευτικούς, πολεμικούς, γυμναστικούς, θεατρικούς, συμποσίων, χορούς για γαμήλιες και άλλες χαρμόσυνες ή πένθιμες πομπές, χορούς εθνικούς ή λαϊκούς.
Από το πλήθος αυτών των χορών επέζησαν ως τα σήμερα οι λαϊκοί χοροί της αρχαιότητας.
Αυτή η διαχρονικότητα οφείλεται ασφαλώς στο ότι οι χοροί αυτοί αποτελούσαν το προσφορότερο μέσον ψυχαγωγίας των πλατιών λαϊκών στρωμάτων κι έτσι καλλιεργήθηκαν εντατικότερα σ’ όλες τις εποχές. Γνήσια συνέχεια των λαϊκών χορών της αρχαιότητας, όπως καταφαίνεται σε πολλούς απ’ αυτούς, από το ρυθμό τους και τις κινήσεις τους αποτελούν οι παραδοσιακοί χοροί, οι οποίοι σε συνδυασμό με το τραγούδι αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού πολιτισμού. Οι χοροί αυτοί διακρίνονται για τη γραφικότητα και την ποικιλία τους, τη γνήσια παραδοσιακή έκφρασή τους που επηρεάσθηκαν είτε από την ιστορία των περιοχών απ’ όπου προέρχονται είτε από την ομορφιά του ελληνικού τοπίου, ενώ έντονα παρουσιάζεται σε πολλούς απ’ αυτούς και το στοιχείο της Εθνικής συνείδησης, μέσα από την περιγραφή ηρωικών κατορθωμάτων και μεγάλων στιγμών της Ελλάδας.
Στους σύγχρονους νεοελληνικούς χορούς συναντώνται ρυθμοί και μουσικά μοτίβα της αρχαίας Ελλάδας. Η ονομασία του κάθε χορού συνήθως σχετίζεται με τον τόπο καταγωγής του (ο συρτός-καλαματιανός, ο μακεδονικός κ.α) ή έχει την ονομασία κυρίων προσώπων (ο Μενούσης, ο Μανέτας). Επίσης, μπορεί να παίρνει την ονομασία του από τις διάφορες εποχές (ο πασχαλινός χορός), ή να προέρχεται από τις ονομασίες επαγγελμάτων (ο χορός των σφουγγαράδων) κ.α. Οι παραδοσιακοί χοροί στην Ελλάδα παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία και επηρεάζονται μορφολογικά από τον τόπο καταγωγής τους.
Κάθε περιοχή ή χωριό της Ελλάδας έχει τους δικούς του χορούς, οι οποίοι διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή ή ακόμη και από χωριό σε χωριό. Αυτή η διαφορά των χορών οφείλεται σε λόγους όπως το κλίμα, ο τρόπος ζωής των κατοίκων, οι πόλεμοι και οι καταστροφές και άλλοι.
Η παραδοσιακή τέχνη του χορού συμβαδίζει με τις θεμελιώδεις ανάγκες του ανθρώπου, με τη βασική ανάγκη για ζωή και ανάπτυξη, για συμμετοχή και αμοιβαία συμπαράσταση και φιλία. Ο Λαϊκός πολιτισμός συμπεριλαμβανομένου μουσικής, τραγουδιών, χορών αποτελούν το σύντροφο του ανθρώπου σε όλη τη στιγμή της ύπαρξης του. Είναι τα σημεία της κουλτούρας που αντανακλούν κάθε φάση της ζωής της ανθρωπότητας, τη γέννηση, την αγάπη, την επαγγελματική δραστηριότητα, τα γηρατειά, το θάνατο.
Οι λειτουργίες του χορού διευρύνονται σε γνωστικό επίπεδο, αισθητικό, εκπαιδευτικό, ανανεωτικό και θεραπευτικό. Έτσι, ο παραδοσιακός χορός μας παραθέτει σε μορφή διδασκαλίας το παρελθόν μιας δεδομένης κοινωνίας καθώς και την επικρατούσα κουλτούρα και τρόπο ζωής. Με το χορό οι χορευτές αποκομίζουν πλήθος θετικών αισθητικών χαρακτηριστικών (σχήματα) καθώς προμηθεύει πολλές διαφορετικές αισθητικές εμπειρίες, με την ποικιλία των φορεσιών και της μουσικής που τον πλαισιώνουν. Η εκπαιδευτική επίδραση που αποφέρει στους συμμετέχοντες επίσης ο χορός είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς διαμορφώνει την ατομική σταθερότητα, τη συναδελφοσύνη και συνεργατικότητα, τις αμοιβαίες φιλίες, τη συντροφικότητα.
Ο χορός αποτελεί επίσης την τέλεια μορφή ανάπαυσης και χαλάρωσης για κάθε ηλικία. Έχει το ρόλο του υποκατάστατου της κάθαρσης, εφόσον διαμέσου της ανάπαυσης, οδηγεί στην εσωτερική ισορροπία και γαλήνη, στη ψυχική ανανέωση και στην προσωπική έκφραση των κάθε είδους συναισθημάτων, ενώ ταυτόχρονα έχει και σημαντικά σωματικά οφέλη, μέσα από την έντονη φυσική ένταση.
Δυστυχώς όμως, όσο μεγάλη ανάπτυξη γνώρισαν οι Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο φαίνεται να βρίσκονται σήμερα -ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις- σε παρακμή.
Πολλοί χοροί ξεχάστηκαν ή εγκαταλείφθηκαν. Η σημασία των παραδοσιακών χορών για τις πόλεις έχει αλλάξει γιατί προσαρμόστηκαν στο νέο αστικό τρόπο ζωής παραμερίζοντας τις τοπικές εκδηλώσεις.
Το φαινόμενο βεβαίως ερμηνεύεται και από το γεγονός ότι πλέον δεν υφίστανται οι συνθήκες οι οποίες τους δημιούργησαν, αλλά και από την επαφή τους με άλλους πολιτισμούς, που πολλές φορές είναι ξένοι.
Οι τρόποι έκφρασης είναι πλέον διαφορετικοί, οι διέξοδοι πιο τυποποιημένες και προσφερόμενες από τρίτους, με αποτέλεσμα ο παλιότερος τρόπος διασκέδασης, μέσα στον οποίο συγκαταλέγεται αναμφισβήτητα και ο παραδοσιακός χορός να αρχίσει, σιγά – σιγά, να εκλείπει. Η αντοχή όμως του Ελληνικού στοιχείου είναι δοκιμασμένη σε συνθήκες δυσκολότερες από τις σύγχρονες• σε μακροχρόνιες σκλαβιές και πολέμους. Η αντίσταση στην ισοπεδωτική πολιτισμική παγκοσμιοποίηση έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται και ο παραδοσιακός χορός έχει και πάλι ένα ρόλο να επιτελέσει.
Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό, μπροστά δηλαδή στον κίνδυνο απώλειας της χορευτικής παράδοσης του Ελληνισμού, σημαντικό ρόλο μεταξύ άλλων διαδραματίζουν οι παραδοσιακοί σύλλογοι και τα σωματεία, που αποτέλεσαν και αποτελούν πραγματικές κιβωτούς διαφύλαξης και σωτηρίας της παράδοσης των χορών στην Ελλάδα, δίνοντας τη δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο να μυηθεί στην τέχνη αυτή και να γνωρίσει χορούς και έθιμα από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Κρίνεται λοιπόν στις μέρες μας, περισσότερο αναγκαίο από ποτέ, με οδηγό το μέτρο και τη σεμνότητα, που περίσσια διέθετε η δημοτική χορευτική μας παράδοση, να κρατηθεί άσβεστη η δάδα της παράδοσης η οποία θα δείξει το δρόμο για το μέλλον και θα καταδείξει την διαφορετικότητα των Ελλήνων σ’ έναν κόσμο, που τείνει να αφομοιωθεί και να χαθεί μέσα στην δίνη της καταναλωτικής καθημερινότητας.
Ο σημαντικότερος ρόλος του παραδοσιακού χορού και της παραδοσιακής μουσικής εστιάζεται στην ανάπτυξη της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων όπως και τον αυτοσχεδιασμό και στην ελευθερία που αισθάνεται ο άνθρωπος χορεύοντας.
Χορεύω σημαίνει να ζω ελεύθερα, να απελευθερώνομαι.
Καμιά παράδοση δεν είναι στατική, οτιδήποτε καινούριο εισβάλει μπολιάζεται πάνω στο παλιό. Δεν μπορείς να παίξεις ένα νέο σκοπό παρά μόνο με ένα όργανο που ήδη υπάρχει. Οι παραδοσιακοί χοροί καλύπτουν ένα ζωντανό και σημαντικό μέρος στη ζωή των Ελλήνων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αποτελούν ένα κοινωνικό φαινόμενο σε μεγάλο βαθμό λειτουργικό, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η σύγχρονη κοινωνία και τις εσωτερικές και εξωτερικές επιδράσεις τις οποίες και δέχεται.
Αποτελούν ένα παραδοσιακό κοινωνικό φαινόμενο γιατί διαμορφώθηκαν και συνεχίζουν να διαμορφώνονται από την ιστορική ύπαρξη και εξέλιξη της Ελληνικής κοινωνίας μέσα στους αιώνες, εκφράζει τον τρόπο ζωής, τα ήθη, τα έθιμα, την κοινωνική υπόσταση, το κοινωνικό και ιστορικό «γίγνεσθαι» του λαού μας.
Η λειτουργικότητα των χορών στη νέα Ελληνική κοινωνία παίρνει ευρύτερες διαστάσεις γιατί διέπονται από ένα σύστημα αξιών που έχει σχέση με τις κοινωνικές αξίες και τις στάσεις απέναντι στη θρησκεία, στους θεσμούς και στο σύγχρονο τρόπο ζωής.
Οι παραδοσιακοί χοροί αποτελούν ένα μέσο επικοινωνίας των γενεών και των εποχών γιατί συνδέονται διαχρονικά με την ομοιόμορφη εφαρμογή τους από γενιά σε γενιά μέχρι και σήμερα.
Ερχόμαστε λοιπόν να πούμε ότι ο χορός αποτελούσε και αποτελεί για τον Έλληνα κοινωνική εκδήλωση που εξωτερίκευε με αυτή όλα του τα συναισθήματα, προσωπικές και ομαδικές συγκινήσεις, σημείωνε τα γεγονότα της καθημερινής του ζωής και διασκέδαζε μέσω αυτού.
Σε κάθε είδους περίσταση συναντούμε και το ανάλογο είδος χορού, τόσο για τη χαρά όσο και για τη λύπη.
Ο χορός συνδέεται με την επιθυμία για τη ζωή και την πορεία της. Είναι ο καθρέπτης των συναισθημάτων του και η καλύτερη απεικόνιση των επιθυμιών του. Ο χορός πηγάζει από την ψυχή και παίρνει μορφή μέσα από την κίνηση.
Ο χορός είναι η γνώση, η θρησκεία, η τέχνη, ο τρόπος ζωής και εν τέλει, η ίδια η ζωή. Το μεγαλείο του χορού έγκειται στην παροχή δύναμης και αγάπης για τη ζωή.
Ο χορός αποτελεί τη μαγεία και το χρώμα που αποκτά η κάθε μέρα της ζωής του ανθρώπου. Την όλη σημασία που έχει ο χορός για τον άνθρωπο μπορούμε να τη συναντήσουμε στην παρακάτω φράση του Ζαρατούστρα στο ομώνυμο βιβλίο του Νίτσε: «πόσο χαμένη πήγε η μέρα που δεν χορέψαμε ούτε μία φορά!!!».
