Κοινά Στοιχεία Της Παράδοσης Των Βαλκανικών Λαών Στη Μουσική Και Το Χορό

Η Βαλκανική μουσική είναι ένα τεράστιο μόρφωμα που αγκαλιάζει τα μουσικά ιδιώματα πολλών λαών και μικρών εθνικών ομάδων.
Είναι μια μουσική παράδοση εύκολα αναγνωρίσιμη μέσα σ' όλα τα είδη της μουσικής του κόσμου. Επίσης, είναι μια παράδοση με πολύ ξεκάθαρα χαρακτηριστικά ως προς τις μελωδίες και την ερμηνεία τους.

Δημιουργήθηκε στο Βαλκανικό χώρο σε χώρες όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η πρώην Γιουγκοσλαβία και η Αλβανία. Είναι μια μουσική σχεδόν ομοιόμορφη, που επιρροές της μάλιστα δέχτηκε και η Ελλάδα. Η ομοιομορφία αυτή αφορά είτε τα μουσικά όργανα είτε τις καταβολές και τις παραδόσεις της μουσικής. Κοινό είναι το μοιρολόι σε όλες τις Βαλκανικές χώρες, ενώ το πολυφωνικό τραγούδι είναι ευρέως διαδεδομένο στο Μαυροβούνιο, στη νότια Αλβανία και στο Πωγώνι της Ηπείρου.

Το αποτέλεσμα της αυθεντικής αλληλεπίδρασης μεταξύ Σλαβικής παράδοσης, Ελληνικής με παγανιστικά χαρακτηριστικά, των χρωμάτων της Ανατολίας (Βυζαντινών και Οθωμανικών), ήταν η διαμόρφωση μιας πλούσιας μουσικής συσσώρευσης, που σήμερα ονομάζουμε Βαλκανική μουσική.

Οι παράγοντες στους οποίους βρίσκονται οι ρίζες της βαλκανικής μουσικής είναι στην κυρίαρχη αγροτική κουλτούρα της Ελλάδας, της Αλβανίας και τις περιοχές όπου ζούσαν Σλάβοι και Βούλγαροι (οι οποίοι προσαρμόστηκαν πολύ γρήγορα μετά τον 6ο αιώνα) ήταν το αίτιο της εμφάνισης ποικίλων μουσικών παραδόσεων των χωριών, που δεν ήταν και πολύ συσχετισμένες εξαιτίας των χαρακτηριστικών των κλειστών κοινωνιών. Σε κάθε περιοχή των Βαλκανίων απαντώνται ποικίλες παραδόσεις πολυφωνικού τραγουδιού και κάθε περιοχή έχει τις δικές της μοναδικές χαρακτηριστικές μελωδίες και όργανα.

Επίσης. οι νομάδες Ρομ απλώθηκαν σε διάφορα μέρη των Βαλκανίων, αφομοίωσαν ποικίλες μουσικές παραδόσεις και κουβάλησαν, άπλωσαν, μετάλλαξαν και ανέμειξαν αυτές τις παραδόσεις μεταξύ τους. Οι βαλκανικοί λαοί με την έντονα αφομοιωτική τους μουσική κουλτούρα υιοθέτησαν μέσα στην παράδοσή τους διαδεδομένα όργανα όπως το κλαρινέτο, το ακορντεόν, το βιολί, το κοντραμπάσο, την κιθάρα, το μαντολίνο. Αυτό οδήγησε στη διαμόρφωση μιας πλούσιας αστικής μουσικής κουλτούρας, και δημιούργησε μια αστική μουσική παράδοση που εξαπλώθηκε σε όλα τα Βαλκάνια.

Οι επαναστατικές προσπάθειες στις χώρες των Βαλκανίων, οι περισσότερες από τις οποίες πέρασαν από μια σοσιαλιστική περίοδο, για να προστατεύσουν τη μουσική τους κληρονομιά και να οικοδομήσουν νέα στυλ πάνω της, άνοιξαν το δρόμο για τη σημερινή Βαλκανική μουσική και την εμφάνιση έξοχων, ιδιοφυών μουσικών.

Τα μουσικά όργανα (έγχορδα, πνευστά, κρουστά) είναι κοινά σε όλο το βαλκανικό χώρο, κυρίως στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στην Αλβανία. Για παράδειγμα παντού συναντώνται η γκάιντα, ο ζουρνάς, το λαούτο, το νταούλι, η φλογέρα και πολλά άλλα.

Μια κοινή μουσική διασυνοριακή παράδοση είναι τα χάλκινα πνευστά. Ήρθαν στην περιοχή της βορειοδυτικής Μακεδονίας εδώ και 150 χρόνια περίπου, στα μισά του 19ου αιώνα. Οι τοπικές μπάντες προσαρμόζοντας το παίξιμο τους στο ήδη υπάρχον παραδοσιακό μουσικό ρεπερτόριο έδωσαν στα όργανα «εντοπιότητα». Η κυριαρχία των χάλκινων, λόγω του δυνατού ήχου, έναντι των εγχόρδων είναι πασιφανής.

Μεγάλη ώθηση στην έντεχνη λαϊκή, παραδοσιακή μουσική των Βαλκανίων έδωσε ο μουσικοσυνθέτης και τραγουδιστής Γκόραν Μπρέγκοβιτς, ο οποίος τις τελευταίες δεκαετίες βοήθησε έντονα στη διάδοση της Βαλκανικής μουσικής, έχοντας αναπτύξει μουσικά ιδιώματα ιδιαίτερα με τη χρησιμοποίηση των χάλκινων πνευστών.

Ο Χορός. Η Μακεδονία, μια από τις μεγαλύτερες Ελλαδικές περιοχές παρουσιάζει εκτός από μουσικές, ρυθμικές και χορευτικές ομοιότητες με τους άλλους λαούς της Βαλκανικής Χερσονήσου που βρίσκονται εκτός των Ελληνικών συνόρων. Στα χωριά της Κεντρικής Μακεδονίας εκτός από τους ντόπιους κατοικούν και πρόσφυγες από τον Πόντο, την Ανατολική Ρωμυλία, τη Μακεδονία, καθώς και Βλάχοι. Όλες αυτές οι ομάδες χρωματίζουν όπως είναι φυσικό με το δικό τους τρόπο την χορευτική παράδοση της περιοχής. Χαρακτηριστικοί χοροί είναι:

Το χασαποσέρβικο. Aποτελεί μετασχηματισμένο και διευρυμένο χορευτικό μοτίβο του χασάπικου, που επηρεάστηκε από τις μουσικές επιδράσεις άλλων λαών της βαλκανικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Το βασικό μοτίβο του κατά διαστήματα παρουσιάζεται παραλλαγμένο, αλλά ταυτόχρονα συντονισμένο με μοτίβα που μοιάζουν σε αυτά των χορών των Σέρβων, των Ρουμάνων και των Σλάβων της Ανατολικής Ευρώπης. Ο χασαποσέρβικος είναι αναμφισβήτητα χορός σλαβικής προέλευσης.
Καραγκιόζης-Χασαποσέρβικο. Η μουσική εισαγωγή του Καραγκιόζη είναι ένα χασαποσέρβικο από τα Ταταύλα Κωνσταντινούπολης, ο οποίος ανήκει στην ανώνυμη λαϊκή πολίτικη μουσική. Αυτός ο χορός είναι από τους βασικούς της ρεμπέτικης μουσικής και έχει μορφολογικές και χορογραφικές ομοιότητες με άλλους βαλκανικούς λαϊκούς χορούς, όπως τον κυκλικό χορό «hora» στη Ρουμανία, το «kasapsko horo» στη Βουλγαρία, το «kasapsko kolo» στη Σερβία, όπως επίσης και τον γρήγορο κυκλικό χορό «hora» στο Ισραήλ.
Ζωναράδικος. Ο Ζωναράδικος είναι παραδοσιακός χορός από την Ανατολική Θράκη, που έφεραν στην Ελλάδα πρόσφυγες. Το όνομά του το οφείλει στο ότι οι χορευτές πιάνονται ο ένας από τον άλλον από τα ζωνάρια. Μπροστά μπαίνουν οι άντρες και ακολουθούν οι γυναίκες. Σύμφωνα με τα ήθη παλιότερα, ο τελευταίος άντρας, που θα πιανόταν με την πρώτη γυναίκα του γυναικείου κύκλου για να σχηματίσουν έναν ενιαίο κύκλο χορού, έπρεπε απαραίτητα, να έχει συγγενική σχέση μαζί της.
Μπαϊντούσκα. Η μπαϊντούσκα είναι κυκλικός χορός που απαντάται στη Θράκη, στη Μακεδονία και σε άλλα μέρη της νότιας Βαλκανικής. Σχετικά με την καταγωγή του ονόματος του χορού έχουν γίνει διάφορες υποθέσεις όπως: Σλαβικό (μπάι ντούσκο = αριστερά και ίσια ή πάει ίσια), Τουρκικό (πάι τακ = κουτσός, στραβοκάνης και μεταφορικά, με βάδισμα πάπιας). Η Μπαϊντούσκα είναι συμβολικός χορός. Κατά την πιθανότερη εκδοχή αναπαριστά με τους βηματισμούς της μια τακτική της μάχης.
Συγκαθιστός ή μαντηλάτος. Χορός της περιοχής Καβακλί Ανατολικής Ρωμυλίας και είναι κυρίως χορός του γάμου. Χορεύεται ελεύθερα στο δρόμο όταν γίνονται οι διάφορες μετακινήσεις από το σπίτι του κουμπάρου στα σπίτια της νύφης και του γαμπρού. Χορεύεται ζευγαρωτά είτε ανάμεσα σε γυναίκες είτε σε άντρες, είτε μικτά. Στη Θράκη γενικά συναντιέται και με το όνομα Μαντηλάτος, επειδή οι χορευτές κρατούν μαντήλια, προφανώς δώρα που προσφέρει η νύφη στους καλεσμένους του γάμου.